Wszechświat według Kopernika. Torunianin, który „wstrzymał Słońce, ruszył Ziemię”

Zobacz film „Mikołaj Kopernik. Tajemnica grobu” w TVP VOD

Polski astronom przyszedł na świat 19 lutego 1473 r. w Toruniu, lecz ród Koperników pochodził najprawdopodobniej ze śląskiej wsi Koperniki. Gdy miał 10 lat, zmarł jego ojciec (również Mikołaj), a wtedy opiekę nad chłopcem przejął jego wuj, wykształcony biskup warmiński, Łukasz Watzenrode.

Dzięki protekcji oraz wsparciu finansowemu wuja w 1491 r. rozpoczął naukę na Akademii Krakowskiej. Szkoła astronomiczno-matematyczna przeżywała wówczas czasy świetności, i to właśnie tam Mikołaj nauczył się posługiwać instrumentami astronomicznymi. Młody Kopernik interesował się matematyką, kartografią i ekonomią. Dzięki staraniom wuja Łukasza uczęszczał również na włoskie uniwersytety, gdzie studiował prawo kanoniczne oraz medycynę. We Włoszech rozpoczął pierwsze samodzielne badania i obserwacje astronomiczne.

Po powrocie z Włoch pod koniec 1503 r. Mikołaj Kopernik zamieszkał w Lidzbarku Warmińskim, gdzie wspierał swojego wuja w obowiązkach biskupa. Cały czas marzył jednak o karierze naukowej. Prawdopodobnie z tego powodu, gdy Watzenrode chciał przygotować Mikołaja do sakry, ten odmówił przyjęcia święceń kapłańskich i wyjechał do Fromborka. Tam kontynuował opracowywanie teorii heliocentrycznej, której pierwsze szkice powstały już ok. 1509 r., gdy Mikołaj przebywał jeszcze w Lidzbarku.

Za życia Mikołaja Kopernika wierzono, że Ziemia jest płaską tarczą, która znajduje się w centrum kosmosu. Średniowieczny model budowy świata głosił, iż Słońce i inne planety krążą wokół Ziemi, a nie na odwrót, jak zauważył Kopernik. Przełom w postrzeganiu świata nastąpił, gdy światło dzienne ujrzało jego najsłynniejsze dzieło, czyli „De revolutionibus orbium coelestium” („O obrotach sfer niebieskich”), którym torunianin zburzył dotychczasowy porządek. Nie stało się to jednak od razu.

Zanim Mikołaj Kopernik całkowicie poświęcił się astronomii, po śmierci wuja pełnił wiele funkcji administracyjnych oraz doradzał polskiemu królowi w kwestiach związanych z obiegiem pieniężnym. Ciekawostką jest, że to właśnie Kopernik stworzył mapę Królestwa Polskiego i Litwy.

Mimo rozmaitych zajęć nigdy nie przestał interesować się Wszechświatem. We Fromborku mieszkał na wzgórzu katedralnym i był genialnym obserwatorem nieba, do czego nie potrzebował zresztą ani teleskopu, ani lunety. Przypuszcza się, że mógł czuć się osamotniony z tego względu, że niewiele osób podzielało jego astronomiczne fascynacje.

Rewolucyjna teoria Kopernika o heliocentrycznej budowie Układu Słonecznego, która została zawarta w dziele „O obrotach sfer niebieskich”, ukazała się drukiem w marcu 1543 r. w Norymberdze. Pierwsza redakcja była gotowa już ponad 10 lat wcześniej, jednak Kopernik wstrzymywał się z jej publikacją, obawiając się reakcji władz kościelnych. I słusznie, gdyż dzieło „O obrotach sfer niebieskich” po wydaniu trafiło na Indeks Ksiąg Zakazanych i widniało na nim aż do 1828 r. Rękopis autorstwa Kopernika znajduje się obecnie w krakowskiej Bibliotece Jagiellońskiej.

Choć na początku przychylnie przyjmowano teorię heliocentryczną, ówczesna technika nie pozwalała na poparcie racji polskiego astronoma. To, co dziś wydaje nam się oczywiste, za czasów Kopernika było zupełnie nie do pomyślenia. Eksperymenty naukowe, które dowiodły słuszności teorii uczonego, przeprowadzono dopiero w kolejnych stuleciach.

Mikołaj Kopernik zmarł 24 maja 1543 r. we Fromborku, krótko po wydaniu dzieła swojego życia. Rok wcześniej doznał wylewu krwi do mózgu, co pozbawiło go mowy i sparaliżowało jego prawy bok. Do 2005 r. nie poznano dokładnego miejsca pochówku polskiego astronoma, w końcu jednak odnaleziono jego szczątki pod posadzką katedry we Fromborku. Dopiero w 2010 r. Mikołaj Kopernik doczekał się okazałego epitafium w katedralnej krypcie.

Nazwiskiem polskiego astronoma nazwano jeden z kraterów na Księżycu, krater na Marsie oraz planetoidę (1322) Coppernicus.