Tajemniczy i nieuchwytny dramaturg. Kim naprawdę był William Szekspir?

„Kiedy Szekspira nazywamy jednym z największych poetów, stwierdzamy tymi słowy, że mało kto podpatrzył świat tak wnikliwie, dając wyraz swej wewnętrznej wizji, przekazał czytelnikowi tak głębokie odczucie jego istoty” – tak podsumował twórczość najsłynniejszego pisarza Anglii Johann Wolfgang von Goethe, który tworzył dwa wieki po autorze „Romea i Julii” [1].

Istotnie, William Szekspir urodzony prawdopodobnie 23 kwietnia 1564 r., swoją poezją i dramaturgią wprowadza nas w głąb ludzkiej psychiki. Lata doświadczeń na magnackich dworach sprawiły, że dobrze rozumiał słabości duszy i z lekkością pisał o zdradzie, pysze, nieszczęśliwej miłości czy żądzy władzy. Doskonale obrazują to jego najwybitniejsze sztuki: „Hamlet”, „Romeo i Julia” czy „Makbet”.

„Gwałtownych uciech i koniec gwałtowny;

Są one na kształt prochu zatlonego,

Co wystrzeliwszy gaśnie. Miód jest słodki,

Lecz słodycz jego graniczy z ckliwością

I zabytkiem smaku zabija apetyt”

– czytamy w dramacie „Romeo i Julia”.

Dziś poznajemy twórczość Szekspira przede wszystkim poprzez lekturę, a dopiero później uzupełniamy recepcję, oglądając ją na teatralnych deskach. Sam pisarz dążył do tego, by kolejność, w jakiej odbierane są jego dzieła, była odwrotna. Jego dzieła były wystawiane w Globe Theatre – londyńskim teatrze, którego był udziałowcem – zanim jeszcze doczekały się publikacji. Miało to przyciągać publiczność na spektakle, intrygować możliwością obcowania z nieznanym. Z takim przeznaczeniem tworzył Szekspir – wierząc, że dramat i komedia są bardziej namacalne i żywe jako widowisko, aniżeli w formie drukowanej.

Powyższy fakt, a także specyfika czasów, w których pojęcie praw autorskich właściwie nie istniało, sprawia, że do dziś badacze podają w wątpliwość autorstwo dzieł Szekspira. Wszystkie z nich zostały bowiem wydane drukiem dopiero po jego śmierci, a rękopisy świadczące o tym, że autor faktycznie nad nimi pracował, nie zostały odnalezione. Niektórzy wierzą też, że za nazwiskiem „Szekspir” krył się tak naprawdę Edward de Vere, syn Elżbiety I, z uwagi na podobieństwa między życiorysem magnata a wydarzeniami ukazanymi m.in. w „Hamlecie”. Są to jednak tylko daleko posunięte hipotezy, za którymi nie przemawiają dowody, a jedynie poszlaki.

Życiorys Szekspira rodzi także wiele innych pytań, i to już choćby w odniesieniu do jego faktycznej daty urodzenia. Biografowie zgodnie przyjęli, że pisarz urodził się najprawdopodobniej 23 kwietnia 1564 r. Zasugerowano się bowiem datą chrztu Anglika (26 kwietnia 1654 r.), jako że tego sakramentu udzielano w ówczesnych czasach zwykle kilka dni po urodzinach. Pisarz miał przyjść na świat w angielskim miasteczku Stratford-upon-Avon jako trzecie z ośmiorga dzieci lokalnego przedsiębiorcy i polityka, Johna Szekspira oraz bogatej szlachcianki z katolickiej rodziny, Mary Arden.

Jako młodzieniec Szekspir pobierał bezpłatne nauki w lokalnej szkole w Stratford pod okiem wybitnych magistrów z Oxfordu. Nie wiadomo jednak, czy ukończył edukację z dyplomem. W okresie szkolnym pałał się bowiem innym zajęciami. Pracował m.in. jako guwerner i sekretarz u magnatów. Występował też w dworskich przedstawieniach, co było przejawem jego fascynacji teatrem.

Aurę tajemniczości wokół Szekspira roztacza dodatkowo fakt, że w jego życiorysie możemy natknąć się na lukę, która przypada na lata od 1585 do 1592 r. Badacze literatury nie ustają w poszukiwaniach odpowiedzi na pytania, czym dokładnie zajmował się wtedy pisarz i gdzie przebywał. Jedni uważają, że autor „Otella” spędził ten czas w areszcie za kłusownictwo, inni, że pracował jako nauczyciel. Mówi się o jego podróżach, lecz bez wskazywania konkretnych lokalizacji. „Stracone lata” Szekspira kończą się po siedmiu latach, gdy jego nazwisko nagle pojawia się w broszurze Roberta Greena, opisującej pisarza jako członka trupy Lorda Szambelana.

Oficjalnie przyjmuje się, że William Szekspir napisał łącznie ok. 40 sztuk, które wywarły ogromny wpływ na literaturę światową. Fascynacja Szekspirem nie ominęła także w Polsce przypada na okres romantyzmu. Imitatorem stylu autora „Snu nocy letniej” był m.in. Juliusz Słowacki, który tuż po ukończeniu „Balladyny” żartobliwie pisał: „Szekspir i Dant są teraz moimi kochankami – i już tak jest od dwóch lat” [2], wymieniając też innego swojego duchowego przewodnika – Dantego Alighieri. Szekspira podziwiał także Stanisław Wyspiański, który napisał studium o „Hamlecie”, dokonując interpretacji dzieła i jego bohatera.

Za życia nie stawiano mu pomników, chociaż jego sztuki cieszyły się dużą popularnością ze względu na ich walory uniwersalne, ukazywane z dużą wrażliwością. Dziś nazwisko Szekspira, niezależnie, kto się za nim ukrywał, jest nieodłączonym elementem dyskusji o literaturze, a jego dzieła, przetłumaczone na kilka języków, są ważnym elementem międzynarodowego porozumienia kulturowego.

Źródła:

[1] Johann Wolfgang von Goethe, „O Szekspirze w nieskończoność”, tłum. Helena Pręczkowska.

[2] List Juliusza Słowackiego do matki z grudnia 1834 r.