W hołdzie poległym. Kolekcja filmów z okazji Dnia Pamięci o Ofiarach Holokaustu w TVP VOD

Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu w TVP VOD

27 stycznia 2025 r. odbędzie się wyjątkowa uroczystość upamiętniająca 80. rocznicę wyzwolenia niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau. Ceremonia rozpocznie się o godzinie 16:00 przed historyczną bramą obozu Auschwitz II-Birkenau i zgromadzi około 50 ocalałych, którzy mimo sędziwego wieku, postanowili powrócić na miejsce swoich tragicznych doświadczeń.

Rocznica przypomina również o dramatycznych wydarzeniach, które miały miejsce w styczniu 1945 r. Niemcy, przygotowując się do likwidacji obozu, zorganizowali ewakuację więźniów w marszach śmierci, podczas których zginęło około 15 tysięcy osób. W obozie pozostało wówczas około 7 tysięcy więźniów (w tym 500 dzieci), którzy 27 stycznia powitali żołnierzy Armii Czerwonej jako wyzwolicieli.

Obchody 80. rocznicy wyzwolenia Auschwitz to wyjątkowa okazja do refleksji nad historią, odpowiedzialnością oraz wyzwaniami współczesności. To również apel o to, by głosy ocalałych nie zostały zapomniane i stały się fundamentem budowania lepszego, bardziej sprawiedliwego świata. Uroczystość ta ma szczególny wymiar również dlatego, że może być to ostatnia okrągła rocznica z udziałem tak licznej grupy ocalałych.

Kolekcję TVP VOD podzielono na siedem starannie dobranych kategorii tematycznych:

Polskie kino o Holokauście, czyli historie opowiedziane z perspektywy polskiego społeczeństwa, które podkreślają zarówno tragedię zagłady, jak i rolę Polaków w ratowaniu Żydów. Wśród nich szczególnie warto przyjrzeć się takim produkcjom jak:

• „Przysięga Ireny” – w czasie II wojny światowej 19-letnia Irena (Sophie Nélisse) zostaje zmuszona do pracy w niemieckiej fabryce amunicji. Jej los odmienia się pod wpływem awansu, a major SS Rugemer (Dougray Scott) powierza jej zarządzanie szwalnią, gdzie pracują Żydzi. Kiedy Irena dowiaduje się o planach likwidacji getta, postanawia natychmiast zacząć działać. Przyjmuje propozycję pracy jako gospodyni w domu Rugemera i tam ukrywa grupę Żydów.

• „Raport Pileckiego” – rotmistrz Witold Pilecki (Przemysław Wyszyński), żołnierz Armii Krajowej, dobrowolnie trafia do obozu koncentracyjnego Auschwitz, ryzykując swoje życie, by zorganizować tam ruch oporu. W ciągu 947 dni niewoli prowadzi działalność konspiracyjną, a po ucieczce sporządza raporty, które mają na celu ujawnienie światu prawdy o Holokauście i innych okrucieństwach wojny.

Wspomnienia ocalałych – osobiste relacje świadków historii, które pozwalają zrozumieć doświadczenia ocalałych z obozów koncentracyjnych. W tej sekcji na szczególną uwagę zasługują następujące tytuły:

• „Leon. Chłopiec, który przeżył piekło” – poruszający reportaż, który opowiada niezwykłą historię Leona Weintrauba ocalałego z Holokaustu. Film przenosi widzów w sentymentalną podróż przez dzieciństwo i młodość Leona, naznaczoną dramatycznymi wspomnieniami z łódzkiego getta, obozów zagłady i straty najbliższych. 95-letni Leon wraca wspomnieniami do rodzinnego miasta, gdzie przeżył najtrudniejsze chwile swojego życia. Opowiada o bólu, głodzie i walce o przetrwanie, a także dzieli się refleksjami na temat przebaczenia, człowieczeństwa i konieczności zachowania pamięci o tych przerażających wydarzeniach.

• „Mury zagłady” – przejmujący program dokumentalny, który w wyjątkowy sposób zgłębia historię Holokaustu. Produkcja łączy osobiste relacje ocalałych z analizami historycznymi i filozoficznymi, tworząc pełny obraz tragedii II wojny światowej. W każdym odcinku widzowie poznają wspomnienia osób, które przeżyły koszmar gett i obozów koncentracyjnych. Są to Adina Blady-Szwajger, Chaim Aron Kapłan czy Calek Perechodnik.

Światowe kino o Holokauście – międzynarodowe produkcje, które przybliżają tematykę zagłady widzom na całym świecie. Tutaj warto pochylić się nad takimi produkcjami jak:

• „Pianista” – dramat wojenny w reżyserii Romana Polańskiego, oparty na autobiografii Władysława Szpilmana. Film opowiada historię pianisty i kompozytora, którego życie zmienia się drastycznie na skutek wybuchu II wojny światowej. Jako żydowski artysta, Szpilman musi zmierzyć się z okrutnymi realiami okupowanej Warszawy, starając się przetrwać w obliczu tragicznych wydarzeń.

• „Niezłomni” – jest rok 1942. Marcel Marceau (Jesse Eisenberg) dobrowolnie dołącza do żydowskiego harcerstwa, gdzie wraz z grupą młodych ludzi współpracuje z francuskim ruchem oporu. Ich celem jest uratowanie jak największej liczby osób, a w szczególności osieroconych dzieci, które są prześladowane z powodu żydowskiego pochodzenia. Dzięki niezłomnej odwadze, determinacji i wyjątkowemu talentowi aktorskiemu Marceau i jego towarzysze udaremniają plany nazistów, stawiając im skuteczny opór.

Tragedia i bohaterstwo – filmy, które ukazują zarówno niewyobrażalne cierpienia, jak i niezwykłą odwagę ludzi w obliczu tragedii. Na szczególną uwagę zasługują następujące produkcje:

• „Warszawa. Miasto podzielone” – poruszający dokument Erica Bednarskiego, który ukazuje niepublikowane wcześniej materiały filmowe z warszawskiego getta z 1941 r.. Dzięki unikatowym nagraniom film odsłania brutalną rzeczywistość podziału miasta i systematycznej zagłady jego mieszkańców. Dokument wzbogacają relacje świadków tamtych wydarzeń.

• „Ostatnia droga Edyty Stein” – film dokumentalny opowiadający historię życia i śmierci wybitnej filozofki oraz karmelitki, która została zamordowana przez hitlerowców w Auschwitz. Produkcja ukazuje również, jak po śmierci Edyty Stein jej historię kontynuowali wielcy Polacy, a wśród nich m.in. Roman Ingarden i Karol Wojtyła.

Odwaga ponad życie – opowieści o bohaterach, którzy na szali stawiali własne życie, by ratować innych. W tej sekcji warto skupić się na filmach:

• „Opowieść o miłości” – poruszająca historia miłości Żydówki – Krystyny Geisler, i Polaka – Bogdana Jastrzębskiego. Opowieść o ich pierwszych randkach i nieśmiałych pocałunkach przeplata się z dramatem Żydów w częstochowskim getcie. Kiedy życie Krystyny jest zagrożone, Bogdan podejmuje ryzykowną akcję ratunkową, która ma szansę ocalić jej życie tuż pod nosem niemieckich okupantów.

• „Larissa” – film opowiada historię Larissy, która jako 10-letnia dziewczynka uciekła z warszawskiego getta. Po wielu latach, już jako dorosła kobieta, bohaterka wraca do Polski. Tam konfrontuje się z traumatycznymi wydarzeniami II wojny światowej oraz spotyka się z Heleną, która opiekowała się nią po przejściu na aryjską stronę.

Teatr Telewizji – spektakle teatralne przedstawiające dramatyczne realia życia podczas wojny. W tej kategorii należy wyróżnić produkcje:

• „Blizny wolności” – opowieść o Janie Karskim przedstawiona na podstawie dramatu Jacka Rysia i słuchowiska Antoniego Wincha. Historia ukazana jest z dwóch perspektyw: młodego chłopaka, który zostaje wrzucony w wir wojennej rzeczywistości oraz starszego mężczyzny, który u schyłku życia zmaga się z bolesnymi wspomnieniami z czasów młodości.

• „Okno na tamtą stronę” – sztuka w reżyserii Artura Hofmana to artystyczna podróż przez przedwojenną Warszawę, w której lekkie kabaretowe brzmienia lat 30. kontrastują z tragiczną rzeczywistością getta warszawskiego. Przedstawienie ukazuje życie Władysława Szlengla – poety i kronikarza getta, który z niezwykłą przenikliwością i ironią komentował życie w zamkniętej dzielnicy.

Pamięć o żałobie – produkcje oddające hołd ofiarom i przypominające, jak ważne jest pielęgnowanie pamięci historycznej. Tutaj warto wyróżnić:

• „Bez prawa do życia” – film o Tarłowie, małej miejscowości, w której przed wojną Polacy i Żydzi żyli obok siebie w harmonii. Dokument ukazuje codzienne życie tej społeczności, a także dramatyczne wydarzenia, które nadeszły po utworzeniu getta. Dzięki archiwalnym zdjęciom, dokumentom oraz wspomnieniom świadków film rekonstruuje obraz miasta, pokazując nie tylko życie sprzed wojny, lecz także tragiczne losy osób, których spokojny świat został zniszczony przez okupację i terror.

• „Opowieści dziewczęce” – historia trzech kobiet, których losy splatają się w czasie II wojny światowej. Jako małe dziewczynki mieszkały blisko siebie: Barbara w Łodzi, Ute w Wałach koło Kutna, a Hanna w Białej Rawskiej. W 1942 r. ich beztroskie życie zostaje przerwane przez wojnę i zmusza je do opuszczenia rodzinnych stron. Przez kolejne sześć lat dziewczynki są zmuszone do tułaczki, a po wojnie – w 1948 r. – każda z nich trafia do nowego domu: Barbara do Polski, Ute do Niemiec, a Hanna do Izraela.

Dzięki kolekcji TVP VOD widzowie mają szansę spojrzeć na historię z różnych perspektyw – zarówno poprzez dzieła polskich twórców, jak i międzynarodowe produkcje. To ważny głos w dyskusji o pamięci historycznej i budowaniu świadomości o wydarzeniach, które nigdy nie powinny zostać zapomniane.

Materiały dostępne są na platformie TVP VOD: Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu.

Fot główna: Krzysztof Wiktor/ TVP