Drugi film fabularny w dorobku Jana Jakuba Kolskiego, jednego z najoryginalniejszychpolskich reżyserów współczesnych. "Pograbek" był zarazem pierwszym dokonaniemKolskiego, które przyniosło mu niemal jednogłośne uznanie krytyki. Autor wykreowałw nim bowiem swój własny, niepowtarzalny świat, który odegra tak wielką rolę w jego późniejszych filmach. Świat ten należy umiejscowić gdzieś na pograniczu surowej wiejskiej rzeczywistości i baśni, pełnej metafor i symboli. Niby sporo w nim znajomych, swojskich, często naturalistycznie ukazanych realiów, a jednak widza nie opuszcza wrażenie jakiejś bezczasowości, umowności właściwej przypowieściom i parabolom. "Pograbek" stanowi doskonały przykład tej poetyki. Jest to bowiem poruszająca opowieść o mocy miłości, której za tworzywo posłużył dramatyczny epizod z życia dwojga wiejskich"odmieńców". Są nimi tytułowy Pograbek - ociężały umysłowo mężczyzna, żyjący z pochówku koni i ludzi, oraz kulawa dziewczyna zwana "Kuśtyczką". Mimo biedy i wielu krzywd, wyrządzonych przez los, ich związek jest udany. Swoje szczęście Pograbekwyraża najpełniej, mówiąc o dymie unoszącym się z komina i witającym powracającego po pracy gospodarza. Na więcej nie pozwala mu ubogi język. Do pełni szczęścia brakujeobojgu tylko dziecka. Podejrzewając bezpłodność partnera, Kuśtyczka zaczyna mozolnie ciułać pieniądze, by kupić niemowlę od ciężarnej a płochej sąsiadki. Ta jednak w ostatniejchwili wycofuje się z "transakcji". Wówczas Pograbek zdobywa się na wielkie upokorzeniei ofiarę. Proponuje swej kobiecie zapłodnienie przez innego mężczynę. Będzie nim kowalMaterka - znany miejscowy Casanova, a zarazem sprawdzony "reproduktor". Jednak chwilowe w intencjach zejście się Kuśtyczki z Materką przedłuża się. Wreszcie pewnego dnia wracającego do domu Pograbka nie wita już dym z komina. Jednym z największych walorów filmu jest gra aktorów, zwłaszcza kulejącej i pobrzydzonej Grażyny Błęckiej - Kolskiej, "najpiękniejszego w całej wsi" Tadeusza Szymkowa oraz Tadeusza Saniternika, oszczędnymi środkami ukazującego przejmujący dramat swegobohatera. Urody dodaje filmowi także wyjątkowo "czułe" sportretowanie przyrody jako tła dla działań postaci. Film obyczajowy, 72 min, Polska 1992Scenariusz i reżyseria: Jan Jakub KolskiZdjęcia: Piotr LenarAktorzy: Mariusz Saniternik, Grażyna Błęcka - Kolska, Franciszek Pieczka, Elżbieta Dębska, Tadeusz Szymków, Lech Gwit, Ewa Kamas i inni