To on stworzył postać Józefa K. Czym wyróżnia się literacki świat Franza Kafki?

Dzieła Kafki to właściwie studium lęku i ciągłego niepokoju. Bohaterom jego opowiadań zwykle towarzyszy poczucie wyobcowania, alienacji i bezradności wobec zmieniającego się świata. Te emocje są opisane na tyle autentycznie, że wydają nam się bliskie, mimo że świat z utworów pisarza w niczym nie przypomina naszego – jest zniekształcony i surrealistyczny. To jednak tylko pozornie wyznacza granicę tej literackiej przestrzeni, odgradzając nas od możliwości jej poznania. W rzeczywistości nietrudno nam się w niej odnaleźć, gdyż kryje wiele prawd o nas samych.

To by wyjaśniało, dlaczego bohaterowie Kafki są właściwie bezimienni – nigdy bowiem nie poznajemy pełnego nazwiska Józefa K. w „Procesie” czy imienia tajemniczego K. w „Zamku”. W tej literaturze nie ma indywidualnych osobowości i ludzi o szczególnych cechach. Są postacie niewyróżniające się od innych, których literaturoznawcy przyjęli nazywać „everymanami” – jednostkami posiadającymi cechy całej ludzkości. Przyglądając się ich portretom, niejako przeglądamy się w lustrze. I w pewien sposób wszyscy stajemy się bohaterami Kafki.

Ta uniwersalność opowiadań XX-wiecznego pisarza sprawia, że ich przekaz jest wciąż aktualny, a my bez trudu możemy odnieść je do współczesności. Choć próżno szukać w nich odpowiedzi na wszystkie pytania, to dzięki nim możemy zgłębić najważniejszą dla autora kwestię: co to znaczy być człowiekiem w nieustannie zmieniającym się świecie? Zgodnie z treścią utworów Kafki, oznacza to być człowiekiem samotnym, stale poszukującym bezpieczeństwa i ciepła, lecz... bezskutecznie.

Przyglądając się losom twórcy, trudno oprzeć się wrażeniu, że przekazał swoim bohaterom cząstkę siebie. Chociaż żył dostatnio, a dzięki bogatemu pochodzeniu mógł wykształcić się jako prawnik, wciąż zmagał się z poczuciem zagubienia. Duży wpływ miała na to despotyczna relacja z ojcem, wobec którego Franz żywił odrazę i lęk. Czuł się jego ofiarą, gdy ten nieustannie wpędzał go w poczucie wstydu i strachu.

Kafka długo nie potrafił uwolnić się od swojego „kata”, gdyż mieszkał z rodzicami do 35. roku życia. Gdy się w końcu wyprowadził, z jednej strony poczuł ulgę, a z drugiej niewyobrażalną pustkę. Nigdy nie zaznał bowiem prawdziwej miłości i do końca życia pozostał samotny, mimo że otaczał się wieloma ludźmi.

Życiowe trudności przytłaczały Kafkę, a myśli skupione wokół tragizmu życia właściwie go nie opuszczały. Wyobraźnia miała być dla niego lekarstwem, pisanie ucieczką, a ostateczną formą „katharsis” – zniszczenie całego swojego dorobku literackiego. Autor wiele swoich tekstów spalił za życia, później zaś poprosił swojego przyjaciela, Maxa Broda, by po jego śmierci pozbył się reszty.

Brod jednak nie posłuchał Kafki i po odejściu pisarza w 1924 r. wydał jego trzy powieści („Ameryka”, „Proces” i „Zamek”), liczne opowiadania oraz małe formy literackie. W ten oto sposób przysporzył autorowi pośmiertnej popularności – Kafka zyskał ogromne uznanie, a jego utwory nie pozostają bez wpływu na współczesnych czytelników i twórców.

Echa Kafki słychać w dzisiejszej popkulturze. Jego twórczość była m.in. inspiracją dla słynnego reżysera, Davida Lyncha, którego z pisarzem łączy specyficzna więź – zarówno Kafka, jak i Lynch są znani z konstruowania zawiłych narracyjnych labiryntów, w których postacie konfrontowane są z absurdem własnej egzystencji. Lynch miał nawet ambicję, by zekranizować jedno z opowiadań Kafki, „Przemianę”, lecz w trakcie pracy nad filmem zrozumiał, że to utwór niemożliwy do zaadaptowania. Choć miał już gotowy scenariusz, wycofał się, a swoją decyzję uzasadnił, mówiąc, że „piękno Kafki tkwi w jego słowach”.

W muzyce również nie brakuje odniesień do literatury pisarza, a jego ponure wizje znalazły odzwierciedlenie w twórczości takich artystów jak Joy Division (ich utwór „Colony” został zainspirowany opowiadaniem „Kolonia karna” z 1914 r., zawierającym bezwzględny opis działania maszyny tortur) czy zespół The Cure, który nagrał dwie piosenki w duchu literatury Kafki: „At Night” oraz „A Letter to Elise”, z czego drugi stanowi nawiązanie do Listów pisarza do Felicji Bauer.

Franz Kafka nadal pozostaje postacią enigmatyczną, lecz jego wpływ na świat literatury jest nie do przecenienia. Swoją narracyjną perspektywą ukształtował sposób, w jaki możemy patrzeć na świat, i do dziś pozostaje jednym z największych źródeł inspiracji dla wielu autorów, myślicieli i czytelników.