Przyszłość oczami Aldousa Huxleya. Jak żył autor „Nowego wspaniałego świata”?

Aldous Huxley urodzony 26 lipca 1894 r. w Godalming zasłynął jako twórca dystopii „Nowy wspaniały świat” – jednego z najpoczytniejszych dzieł, obrazującego pesymistyczną wizję przyszłości. Utwór powstał jeszcze przed wybuchem II wojny światowej, w 1932 r., kiedy trudno było wyobrazić sobie, co się wydarzy za 10 czy nawet 20 lat. Tymczasem Huxley umiejscowił akcję swojego dzieła w roku 2540. Nie przypuszczał jednak, że proroctwa, które tam zawarł, sprawdzą się dużo wcześniej.

W latach 30. ubiegłego wieku Aldous Huxley miał już w swoim dorobku takie powieści jak „Crome Yellow” (1921) czy „Kontrapunkt” (1932). Pierwsza z nich podejmowała motywy, do których autor powrócił w „Nowym wspaniałym świecie”. Choć debiutancka książka była przede wszystkim satyrą na ówczesną rzeczywistość, zawierała też pewną wizję przyszłości. Roztacza ją przed nami główny bohater utworu, Scogan, wspominając o „bezosobowym pokoleniu”, które wkrótce „zajmie miejsce ohydnego systemu natury” i wprowadzi nowy porządek świata.

„Nowy wspaniały świat” obrazuje nam możliwy kształt tej rzeczywistości. Rzecz dzieje się w Republice Świata, w której panują trzy żelazne zasady: Wolność, Identyczność, Stabilność. To świat, który wyklucza indywidualizm i pozbawia człowieka wyboru – o cechach jednostki decyduje się jeszcze przed jej narodzinami. Panuje tu ład, któremu nikt się nie sprzeciwia, a wszelkie oznaki buntu uciszane są poprzez ciągłe dostarczanie przyjemności, czy to za pomocą dóbr materialnych, czy środków odurzających, dając złudne poczucie spełnienia, wobec którego duchowe potrzeby zostają stłumione.

Huxley nie miał sobie równego dystopisty aż do 1949 r., gdy jego uczeń George Orwell (Huxley uczył Orwella języka francuskiego) napisał „Rok 1984”. Powieść ta ukazuje wizję ludzkości zniewolonej przez totalitaryzm. Tutaj, podobnie jak w „Nowym wspaniałym świecie”, duchowe pragnienia są zagłuszane, lecz w bardziej brutalny i bezwzględny sposób.

W „Nowym wspaniałym świecie” brak buntu był nagradzany. W „Roku 1984” nagrodą za podporządkowanie się było… uniknięcie kary. W „Nowym wspaniałym świecie” ludzie chcą być kontrolowani i żyć według określonego porządku, bo tak jest wygodniej. W „Roku 1984” aparaty inwigilacyjne budują w człowieku poczucie, że jego wolność jest ograniczana.

Kilka miesięcy po opublikowaniu „Roku 1984” swoimi spostrzeżeniami z Orwellem postanowił podzielić się sam Huxley. Wyraził swoje uznanie dla autora powieści, lecz ostatecznie uznał swoją wizję przyszłości za trafniejszą. Stwierdził też, że rzeczywistość przedstawiona w „Roku 1984” nieuchronnie zmieni się w to, o czym czytamy w „Nowym wspaniałym świecie”:

Sam Orwell przyznał, że w jego odczuciu wizja Huxleya jest bardziej przerażająca niż jego.

Pod koniec życia Huxley wydał powieść „Wyspa” (1962), która była zarówno kontrą do „Nowego wspaniałego świata”, jak i „Roku 1984”. Dystopia została zastąpiona idyllą, w której żyje społeczność przeciwstawiająca się na co dzień pułapkom kapitalizmu, konsumpcjonizmu i technologii. Inną rolę pełnią także narkotyki. Podczas gdy w „Nowym wspaniałym świecie” środki odurzające służą kontrolowaniu społeczeństwa, tak w „Wyspie” ludzie zażywają je z własnej woli, dla ukojenia umysłu. To, co było zniewoleniem w „Nowym wspaniałym świecie”, w „Wyspie” ma wartość wyzwalającą.

Aldous Huxley odszedł 22 listopada 1963 r. po trzech latach od zdiagnozowania u niego raka krtani. Jego śmierć została przyćmiona przez zamach na prezydenta Johna F. Kennedy’ego, który miał miejsce tego samego dnia w Dallas. Mimo to pamięć o pisarzu wciąż jest żywa, a po jego dziedzictwo wciąż warto sięgnąć – choćby po to, by się przekonać, jak kiedyś wyobrażano sobie przyszłość, i zderzyć te wizje z naszą rzeczywistością.