Dramat wojenny „Lista Schindlera” Stevena Spielberga jest z pewnością jednym z najbardziej poruszających obrazów w historii kina. Nakręcone przez słynnego reżysera arcydzieło swoją premierę w naszym kraju miało 4 marca 1994 r. Kim był jego prawdziwy bohater – Oskar Schindler?
Oskar Schindler, który na świat przyszedł 28 kwietnia 1908 r. w niemieckiej rodzinie zamieszkałej w Sudetach, nie wyglądał na bohatera. Miał niewyróżniającą się aparycję oraz życiorys człowieka niepodobny herosowi, za jakiego dziś słusznie jest uważany. Aż do 1935 r. wiódł przeciętne życie. To wtedy wstąpił do separatystycznej Partii Niemiec Sudeckich i został szpiegiem Abwehry, dla której zbierał informacje o ruchach wojsk, obiektach militarnych oraz liniach kolejowych, a jednocześnie rekrutował kolejnych agentów.
Wiele lat później przyznał, że do nazistowskiego wywiadu przystąpił, ponieważ potrzebował pieniędzy – był wówczas uzależniony od alkoholu i hazardu, przez co popadł w poważne długi. W lipcu 1938 r. został zdemaskowany przez władze Czechosłowacji i osadzony w więzieniu. Tam nie przebywał zbyt długo. Zwolniono go zza krat już trzy miesiące później, kiedy w życie wszedł układ monachijski przyznający Sudety III Rzeszy. Dokładnie 1 listopada złożył wniosek o przyjęcie do NSDAP i wkrótce powitano go w szeregach organizacji.
Następnie Schindler został zastępcą dowódcy swojej jednostki Abwehry. Trafił do Ostrawy, w której zbierał informacje dotyczące zarówno Polski, jak i Czechosłowacji. W tej działalności pomagała mu poślubiona przez niego 6 marca 1928 r. Emilie Pelzl. W 1939 r. oboje pracowali przy planowaniu prowokacji gliwickiej, którą nazistowskie Niemcy podawały jako przyczynę napaści na Polskę.
„Dobro wyłonić może się z najbardziej nieprawdopodobnych miejsc”
Później, już po upadku Polski, Oskar Schindler zjawił się w Krakowie w poszukiwaniu możliwych do przejęcia przedsiębiorstw. Trafił na Pierwszą Małopolską Fabrykę Naczyń Emaliowanych i Wyrobów Blaszanych „Rekord” w Krakowie Podgórzu. Kupił ją za minimalną kwotę, a następnie przemianował na Niemiecką Fabrykę Wyrobów Emaliowanych.
Krótko wcześniej poznał dekoratorkę wnętrz Milę Pfefferberg, którą poprosił o stworzenie wnętrza do nowego mieszkania. To dzięki niej poznał Leopolda „Poldka” Pfefferberga, jej syna. Z początku był on jedynie jego kontaktem w handlu na czarnym rynku w Krakowie, ale z czasem został również przyjacielem na całe życie. Mężczyzna, uratowany przez Schindlera, za misję życia powziął opowiedzenie historii swojego wybawcy. To właśnie jemu zawdzięczamy „Listę Schindlera”.
,,Schindler dał mi życie, a ja próbowałem dać mu nieśmiertelność
W celu realizacji swego zamiaru najpierw ocalony namówił Thomasa Keneally’ego do napisania książki. Poznał go przypadkiem – pisarz kiedyś wszedł do sklepu prowadzonego przez Pfefferberga, aby kupić teczkę, i przyznał, że jest autorem poczytnych powieści. Leopold opowiedział mu wówczas historię swoją oraz Schindlera. Zainteresowała ona Australijczyka, więc z pomocą nowego znajomego zaczął wówczas pisać „Arkę Schindlera”.
Keneally przyznał, że w owej opowieści najbardziej podobało mu się to, że „nie można było powiedzieć, gdzie kończy się oportunizm, a zaczyna altruizm”
,,Podoba mi się też ten wywrotowy fakt, że duch oddycha, gdzie chce. To znaczy, że dobro wyłonić może się z najbardziej nieprawdopodobnych miejsc
– powiedział pisarz w rozmowie z ABC.
Następnie, już po wydaniu książki, Pfefferberg zdobył kontakt do Stevena Spielberga. Anegdota podaje, że przez kolejnych dziesięć lat co tydzień dzwonił do reżysera, próbując namówić go na jej zekranizowanie. Spielberg długo nie czuł się gotowy na nakręcenie tak poważnej produkcji. Ponieważ z tego powodu miał jednak poważne wyrzuty sumienia, dlatego ostatecznie zdecydował się na próbę opowiedzenia całej historii.
,,Przyciągnął mnie ten film ze względu na paradoksalny charakter tej postaci. Co skłoniło takiego człowieka do nagłego rzucenia wszystkiego i poświęcenia się na rzecz ratowania życia ludzi?
„To wszystko. Naprawdę, nic więcej”
Tymczasem sam Oskar Schindler na pytanie o swoje motywy odpowiedział prosto. Stwierdził, że był przerażony tym, jak naziści odnosili się do Żydów i innych ludzi, oraz tym, co robiono w ramach zbrodniczego programu „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej”.
,,Nienawidziłem brutalności, sadyzmu i szaleństwa nazizmu. Po prostu nie mogłem stać i patrzeć, jak ludzie są niszczeni. Zrobiłem, co mogłem, co musiałem zrobić, co podpowiadało mi sumienie. To wszystko. Naprawdę, nic więcej
– wyznał kiedyś ocalonemu przez siebie Murrayowi Pantirerowi.
Metamorfozę z przedsiębiorcy chroniącego swoich pracowników (na których mu zależało na początku przede wszystkim ze względu na chęć zysków) w człowieka walczącego o ich życie przeszedł w 1941 r., kiedy na własne oczy zobaczył likwidację getta w Krakowie. Widział wówczas, jak Niemcy zabijali ludzi ukrywających się w domach i jak innych prowadzili w kierunku dworca, gdzie wpychano Żydów do bydlęcych wagonów i wywożono do obozu pracy przymusowej w Płaszowie. Schindler był poruszony skalą okrucieństwa, jaką się przy tym wykazywali naziści.
To sprawiło, że zaczął działać na rzecz ocalenia swoich pracowników – dawał łapówki, negocjował i wykorzystywał przy tym cały swój spryt oraz znajomości w Berlinie, jakie zdobył podczas kariery w wywiadzie.
,,Gdyby był cnotliwym, uczciwym człowiekiem, nikt w skorumpowanym i chciwym systemie, w którym rządziło SS, nie zaakceptowałby go. W dziwnym świecie, który celebrował śmierć, rozpoznał Żydów jako ludzi. Schindler użył skorumpowanych metod, kreatywności i pomysłowości przeciwko potwornej machinie śmierci
– powiedział wiele lat później Zev Kedem.
„Nie potrafię opisać, jak ludzie się go bali”
W międzyczasie Schindler poznał jedną z najbardziej przerażających postaci II wojny światowej – Amona Gotha. Emilie Schindler nazwała niesławnego komendanta obozu w Płaszowie „najbardziej nikczemnym człowiekiem, jakiego kiedykolwiek spotkała”.
,,Jako osoba, która przeżyła, mogę powiedzieć, że wszyscy jesteśmy ludźmi po traumie. Nigdy, przenigdy nie uwierzyłabym, że jakakolwiek istota ludzka byłaby zdolna do takiego bestialstwa, do takich niewyobrażalnych okrucieństw. Gdy go widzieliśmy z daleka, wszyscy się ukrywali, w latrynach, gdzie się dało. Nie potrafię opisać, jak ludzie się go bali
– wspominała Helen Jonas-Rosenzweig.
Nawet inni nazistowscy zbrodniarze oceniali Gotha jako psychopatę oraz człowieka mordującego z nieukrywaną satysfakcją. „Jest to człowiek, dla którego zabijanie ludzi stało się więcej niż zawodem, bo przyjemnością i rozpasaniem” – powiedział podczas odczytywania wyroku śmierci przeciwko zbrodniarzowi prokurator Mieczysław Siewierski. W słowach tych nie ma ani krzty przesady – Goth był niewiarygodnym wprost sadystą. W jego rolę w „Liście Schindlera” wcielił się Ralph Fiennes. Aktor próbował zrozumieć, co kierowało portretowanym przez niego nazistą.
,,Zło się kumuluje. Zdarza się. Ludzie wierzą, że muszą wykonać pracę, przyjąć ideologię, że mają życie do prowadzenia; muszą przetrwać, jest praca do wykonania, każdy dzień, centymetr po centymetrze to małe kompromisy, małe sposoby na wmówienie sobie, że tak powinieneś prowadzić swoje życie i nagle takie rzeczy mogą się wydarzyć. To znaczy, mógłbym sam osądzić, że to okropny, zły, przerażający człowiek. Ale moim zadaniem było ukazanie mężczyzny, istoty ludzkiej. Jest w tym pewien banał, ta codzienność, która moim zdaniem była ważna. I to było w scenariuszu. Właściwie jedną z moich pierwszych scen z Oskarem Schindlerem, czyli Liamem Neesonem, było ujęcie, w którym mówię: »Nie rozumiesz, jakie to trudne, muszę zamówić tak dużo – tyle metrów drutu kolczastego i tyle słupków ogrodzeniowych i muszę przewozić tylu ludzi z punktu A do B«. Myślę, że on w pewnym sensie wyładowuje się przez trudności w pracy
Ocalona trzęsła się ze strachu na widok aktora
Występ i charakterystyka Fiennesa w „Liście Schindlera” tak dobrze odwzorowywała postać prawdziwego zbrodniarza, że Mila Pfefferberg zaczęła się na planie trząść ze strachu, kiedy pierwszy raz spotkała artystę w mundurze SS.
Anglik za swój występ został nominowany do Oscara w kategorii najlepszy aktor drugoplanowy. Nie zdobył jednak statuetki (przypadła ona Tommy’emu Lee Jonesowi za występ w filmie „Ścigany”). Amon Goth portretowany przez Fiennesa wiele lat później znalazł się na 15. miejscu na liście największych złoczyńców w historii kina, którą opracowała Amerykańska Akademia Filmowa.
„Listę Schindlera” w 1994 r. wyróżniono siedmioma Oscarami i trzema Złotymi Globami oraz trzydziestoma sześcioma innymi nagrodami. Dziś uznawana jest za jedno z największych arcydzieł w dziejach filmu.
RS
Źródła:
Interview with Thomas Keneally on Talking Heads. ABC (30.07.2007)
Louis Bülow. Schindler: Why did he do it? wyd. 2010
McBride, Joseph. Steven Spielberg: Biography, wyd. 1997
Fishman, Aleisha. Helen Jonas, the Holocaust Survivor. Voices on Antisemitism — A Podcast Series. United States Holocaust Memorial Museum (26.02.2009)
Voices on Antisemitism. Interview with Ralph Fiennes. United States Holocaust Memorial Museum
