II wojna światowa. Najważniejsze informacje o konflikcie

ZOBACZ: 85. rocznica wybuchu II wojny światowej w TVP. Co warto obejrzeć na antenie?

II wojna światowa była największym i najbardziej niszczycielskim konfliktem zbrojnym w historii. W trakcie trwających sześć lat działań zginęły lub zostały zamordowane dziesiątki milionów ludzi – zarówno cywilów, jak i żołnierzy.

Ten straszny czas i wielka ofiara, jaką poniosły narody na całej kuli ziemskiej, skłoniły przywódców politycznych do zastanowienia się nad kondycją naszej cywilizacji oraz potrzebą pokoju i współpracy międzynarodowej.

Zbrodnie, których dopuścili się Niemcy pod hitlerowskim panowaniem, któremu pozwolili się podporządkować, nie mają sobie równych pod względem skali i niegodziwości w całej ludzkiej historii. Masowe wymordowanie sześciu lub siedmiu milionów mężczyzn, kobiet i dzieci w niemieckich obozach zagłady, przeprowadzone w wyniku systematycznych działań, przewyższa grozą prymitywne rzezie Czyngis-chana, a pod względem skali czyni je zaledwie małymi epizodami. Zarówno Niemcy, jak i Rosja rozważały i realizowały celową eksterminację całych populacji podczas wojny na wschodzie. Okropny proceder bombardowania otwartych miast z powietrza, raz rozpoczęty przez Niemców, został odpłacony dwudziestokrotnie przez stale rosnącą potęgę aliantów i osiągnął swój szczyt w użyciu bomb atomowych, które zniszczyły Hiroszimę i Nagasaki. W końcu wyłoniliśmy się z tej materialnej ruiny i moralnego spustoszenia, których skala przerosła wyobraźnię poprzednich stuleci – napisał w 1948 r. Winston Churchill. (cyt. za Winston Churchill. The Second World War: The Gathering Storm, wyd. 1948)

II wojna światowa rozpoczęła się 1 września 1939 r. o godzinie 4:45. To wtedy, o świcie, niemiecki pancernik „Schleswig-Holstein” rozpoczął ostrzał Westerplatte. Niektórzy historycy uważają, że atak nastąpił trzy minuty później. Na placówkę spadło w ciągu kilkunastu minut 67 pocisków kalibru 280 mm i 150 mm. W Azji uważa się, że konflikt rozpoczął się w momencie wybuchu wojny japońsko-chińskiej 7 lipca 1937 r.

W II wojnie światowej walczyło około 110 milionów żołnierzy z ponad 60 państw. Konflikt objął obszary zamieszkiwane przez 1,7 miliarda ludzi. To oznacza, że jej świadkami było 73 proc. populacji, która wówczas wynosiła około 2,3 miliarda osób.

W trakcie konfliktu po stronie Osi walczyło 11 państw. Były to: Rzesza Niemiecka, Królestwo Włoch, Imperium Japonii, Królestwo Węgier, Królestwo Rumunii, Cesarstwo Bułgarii, Republika Finlandii, Republika Słowacka, Niepodległe Państwo Chorwackie oraz Królestwo Syjamu (dzisiaj Tajlandia) oraz Mandżukuo. Już w trakcie walk dołączyli kolaboranci i marionetkowe rządy utworzone w państwach podbitych przez Włochy, Japonię i Niemcy.

Sojusz aliantów rozrastał się w miarę upływu wojny. W 1945 r. walczyło po jego stronie 49 państw. Były to: Polska, Wielka Brytania, Francja, Australia, Nowa Zelandia, Kanada, Dania, Norwegia, Belgia, Luksemburg, Holandia, Egipt, Grecja, Jugosławia, ZSRR, Mongolia, Panama, Kostaryka, Dominikana, Salwador, Haiti, Honduras, Nikaragua, USA, Filipiny, Chiny, Gwatemala, Kuba, Korea, Czechosłowacja, Peru, Meksyk, Brazylia, Etiopia, Irak, Boliwia, Persja, Włochy, Kolumbia, Liberia, Rumunia (dołączyła w 1944 r.), Bułgaria (dołączyła w 1944 r.), San Marino, Albania, Węgry (dołączyły w 1944 r.), Bahawalpur, Ekwador, Paragwaj, Urugwaj, Wenezuela, Turcja, Syria, Liban, Arabia Saudyjska, Finlandia, Argentyna, Chile, Portugalia.

Szacuje się, że podczas II wojny światowej zginęło od 60 do 85 milionów ludzi. Te liczby obejmują zarówno zamordowanych cywilów, jak i poległych żołnierzy. To oznacza, że podczas konfliktu życie straciło blisko 3 proc. populacji świata. Największe straty ludnościowe poniosło ZSRR – zginęło ponad 27 milionów obywateli tego kraju. Olbrzymią ofiarę poniosły również Chiny. W wyniku działań zbrojnych śmierć poniosło około 20 milionów mieszkańców Państwa Środka. Konflikt był również niezwykle kosztowny dla Niemiec. Nie przeżyło go 7 milionów z nich.

Wielkie były również straty Polski. W 1945 r. ziemie nad Wisłą zamieszkiwało tylko 23 mln osób wobec 35 mln, które żyły na obszarze naszego kraju przed wybuchem II wojny światowej. Częściowo było to wynikiem exodusu ludności i przesunięć granic. W trakcie konfliktu zginęło około 3 miliony Polaków oraz 3 miliony Żydów mieszkających wcześniej w jej granicach.

W czasie II wojny światowej w obozach koncentracyjnych zginęło około 6 milionów osób, w tym 3 miliony Żydów, 1,8 miliona Polaków, 1 milion osób innej narodowości oraz przeciwników politycznych nazistów, 220 tys. Romów oraz 70 tys. osób niepełnosprawnych lub uznawanych przez władze III Rzeszy Niemieckiej za „niepotrzebne”.

Eksperci uważają, że najważniejszą bitwą II wojny światowej była bitwa stalingradzka. Olbrzymie straty, jakie ponieśli wówczas Niemcy, walnie przyczyniły się do ich późniejszej klęski. Niezwykle istotne było również lądowanie aliantów w Normandii 6 czerwca 1944 r., a także bitwa o Anglię stoczona w 1940 r., bitwa o Midway (1942), bitwa pancerna pod Kurskiem (1943) i walki o El-Alamein (obecnie Al-Alamajn) w 1942 r.

Bomby atomowe na Hiroszimę i Nagasaki zostały zrzucone w sierpniu 1945 r. przez Stany Zjednoczone podczas końcowej fazy II wojny światowej. Pierwszy pocisk uderzył w Hiroszimę 6 sierpnia 1945 r. W momencie wybuchu zginęło około 80 tys. ludzi. W wyniku następstw choroby popromiennej zmarło wkrótce kolejne 140 tys. osób. Trzy dni później Amerykanie uderzyli w Nagasaki. Eksplozja spowodowała śmierć 70 tys. mieszkańców. Kolejne 80 tys. Japończyków i Japonek zmarło w wyniku następstw choroby popromiennej do końca 1945 r.

II wojna światowa w Europie zakończyła się 8 maja 1945 r., kiedy Niemcy podpisały akt bezwarunkowej kapitulacji. Natomiast w Azji konflikt skończył 2 września 1945 r., kiedy Japonia poddała się na pokładzie amerykańskiego pancernika USS „Missouri”, co oznaczało ostateczny kres globalnego konfliktu.

Trybunał w Norymberdze skazał na śmierć 12 nazistowskich zbrodniarzy. Byli to Hermann Göring, Joachim von Ribbentrop, Wilhelm Keitel, Ernst Kaltenbrunner, Alfred Rosenberg, Hans Frank, Wilhelm Frick, Julius Streicher, Fritz Sauckel, Alfred Jodl, Arthur Seyss-Inquart, Martin Bormann (zaocznie, oskarżonego nie odnaleziono, dziś wiemy, że prawdopodobnie zginął pod koniec wojny w Berlinie). Wyroki wykonano przez powieszenie 16 października 1946 r.

Na szubienicy nie zawisł Göring, który odebrał sobie życie w noc poprzedzającą egzekucję. Nazistowski zbrodniarz uważał śmierć na sznurze za niehonorową i przeznaczoną dla pospolitych przestępców. Wniósł do sądu prośbę o zmianę sposobu zadania mu śmierci na rozstrzelanie, ale jego wniosek został odrzucony.

Wyroki usłyszeli również: Erich Raeder (skazany na dożywocie, zmarł w 1960 r.), Rudolf Hess (skazany na dożywocie, popełnił samobójstwo w więzieniu w 1987 r.), Walther Funk (skazany na dożywocie, zmarł w 1960 r.), Albert Speer (skazany na 20 lat więzienia, zwolniony w 1966 r.), Baldur von Schirach (skazany na 20 lat więzienia, zwolniony w 1966 r.), Konstantin von Neurath (skazany na 15 lat więzienia, zwolniony w 1954 r.), Karl Dönitz (skazany na 10 lat więzienia, zwolniony w 1956 r.), Franz von Papen (uniewinniony), Hans Fritzsche (uniewinniony), Hjalmar Schacht (uniewinniony).

Na ławie oskarżonych planowano również posadzić inne osoby. Nie udało się osądzić, ale oskarżono: Roberta Leya (popełnił samobójstwo w celi 25 października 1945 r.), Gustava Kruppa von Bohlena und Halbacha (nie był sądzony ze względu na stan zdrowia), Heinricha Himmlera (popełnił samobójstwo podczas przesłuchania 23 maja 1945 r.), Josepha Goebbelsa (popełnił samobójstwo 1 maja 1945 r.), Adolfa Hitlera (popełnił samobójstwo 30 kwietnia 1945 r.), Reinharda Heydricha (zginął w zamachu 4 czerwca 1942 r.), Heinricha Müllera (zaginął w maju 1945 r.). 

Po zakończeniu II wojny światowej niektórzy prominentni naziści uciekli przed wymiarem sprawiedliwości i uniknęli odpowiedzialności za swoje zbrodnie. Wśród nich byli m.in. znany z okrutnych eksperymentów medycznych Joseph Mengele (utonął 7 lutego 1979 r. w Brazylii), Alois Brunner (asystent i wykonawca rozkazów Adolfa Eichmanna, zmarł w 2001 r. w Syrii), Aribert Heim (sadystyczny lekarz z obozu koncentracyjnego Mauthausen-Gusen, nazywany przez więźniów „Doktorem Śmierć”, zmarł na raka w 1992 r. w Egipcie), Walter Rauff (znany z opracowania systemu gazowania w furgonach, zmarł na raka płuc w 1984 r. w Chile) czy Otto Skorzeny (szef oddziałów specjalnych SS, zmarł na raka w 1975 r. w Hiszpanii).

Nieznane pozostają losy Heinricha Müllera, który od 27 września 1939 r. do końca wojny był szefem Gestapo. W 1963 r. otwarto jego rzekomy grób. Eksperci odkryli, że nie ma w mogile zwłok zbrodniarza, a pochowane w mundurze szczątki należą do trzech różnych mężczyzn. To potwierdziło wersję Petera Malkina, doświadczonego agenta Mosadu, który brał udział w akcji schwytania Adolfa Eichmanna i pisał jeszcze w latach 50., że odpowiedzialny za śmierć setek tysięcy ludzi nazista uciekł z Niemiec po wojnie do Ameryki Południowej.

Wraz z łączniczką, udając zakochaną parę, obserwowaliśmy kamienicę, w której mieszkał, i zauważyliśmy wychodzącego na ulicę pana w średnim wieku. Nie było go na liście. Mieliśmy tylko zdjęcie syna, rodziny i matki. Po jego specyficznym kroku poznałem, że to był esesman! (…) Wieczorem przysłano nam zdjęcie Müllera. Pozostali byli dość sceptyczni, ale my dwoje mieliśmy absolutną pewność, że to był on – opisywał oficer izraelskiego wywiadu w książce „Schwytałem Eichmanna”.

Adolf Hitler według oficjalnej i uznanej przez historyków wersji popełnił samobójstwo 30 kwietnia 1945 r. Nie udało się ostatecznie ustalić, jaka była przyczyna jego śmierci. Istnieją cztery hipotezy. Pierwsza z nich mówi, że wódz III Rzeszy się zastrzelił. Według drugiej zażył cyjanek potasu. Trzecia podaje, że połączył oba sposoby, aby mieć pewność, że umrze. Teoria czwarta wskazuje, że mógł zostać na własne życzenie zabity przez któregoś z obecnych na miejscu współpracowników. Ciała Hitlera i jego żony Ewy Braun spalono.

Jeszcze w 1945 r. szczątki Hitlera i Braun zostały zakopane przez sowieckich żołnierzy w nieoznaczonym miejscu w lesie pod miastem Rathenow. W 1970 r. Jurij Andropow, ówczesny I sekretarz KC KPZR, nakazał ich ekshumację i skremowanie. Prochy wrzucono do nieznanej rzeki. Takie działania zostały podjęte w związku z odkryciem przez neonazistów miejsca wcześniejszego pochówku pary. Zachowały się jedynie czaszka i fragment szczęki. W 2009 r. pojawiła się sensacyjna wiadomość – okazało się, że wspomniane szczątki to części ciała młodej kobiety. Badanie z 2017 r. podważyło tę wersję, ale spekulacje na temat tego, które z nich podało prawidłowy wynik, nie ustają.

RS