Zdarza się, że zadzieramy głowy do góry, by pozachwycać się urokami nocnego nieba i docenić piękno świata wokół nas. Niestety warunki pogodowe nie zawsze nam na to pozwalają, dlatego korzystamy z obiektów, których celem jest przybliżenie nam kosmosu. Przedstawiamy obserwatoria w Polsce, gdzie gwiazdy zawsze są na wyciągnięcie ręki.
Na początek warto wyjaśnić, czym właściwie jest planetarium. Niegdyś była to nazwa aparatury, która pozwalała na wyświetlenie obrazu nocnego nieba na półkulistym ekranie. Obecnie nazywamy w ten sposób budynek z salą i urządzeniem przeznaczonym do kosmicznej projekcji. Na taki obszar może składać się ponadto obserwatorium astronomiczne, sale wystawowe, biblioteki oraz inne obiekty przeznaczone do nauczania i popularyzowania astronomii.
Za ruch ciał niebieskich na kopule planetarium odpowiada urządzenie, które nazywamy projektorem gwiazdowym. Dzięki niemu możemy obserwować gwiazdy, Słońce, Księżyc, planety, konstelacje, mgławice, Drogę Mleczną, komety, a nawet wschód i zachód Słońca. Co ciekawe, oprócz stacjonarnych planetariów istnieją również obserwatoria mobilne. Pokazy odbywają się wówczas w namiocie, który po nadmuchaniu przybiera kształt kopuły imitującej nieboskłon.
W Polsce możemy wyróżnić wiele obserwatoriów, które działają po dziś dzień. Poniżej przedstawiamy miejsca, w których z bliska możemy podziwiać nocne niebo i ruch ciał niebieskich.
Planetarium w Chorzowie
Planetarium i Obserwatorium Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika w Chorzowie to najstarsze i zarazem największe planetarium w Polsce. Budowa obiektu rozpoczęła się w 1953 r. na najwyższym wzniesieniu parku Śląskiego. W 2022 r. budynek uległ modernizacji i dziś funkcjonuje jako Planetarium – Śląski Park Nauki.
Planetarium w Olsztynie
Olsztyńskie obserwatorium to drugie co do wielkości planetarium w Polsce. Planetarium Lotów Kosmicznych zostało otwarte 19 lutego 1973 r., czyli dokładnie w pięćsetną rocznicę urodzin Mikołaja Kopernika, który w Olsztynie w latach 1516-19 zajmował się m.in. zasiedlaniem wsi wyludnionych przez wojny. Oprócz pokazów w olsztyńskim planetarium można zobaczyć specjalistyczną bibliotekę, która liczy kilka tysięcy tytułów oscylujących wokół astronomii, astronautyki oraz dyscyplin pokrewnych.
Planetarium w Warszawie
Pierwszy moduł warszawskiego centrum nauki został udostępniony dla publiczności w listopadzie 2010 r. Na planetarium Niebo Kopernika trzeba było poczekać, gdyż jego oficjalne otwarcie nastąpiło dopiero 19 czerwca. Obiekt nazwano oczywiście na cześć polskiego astronoma, Mikołaja Kopernika, a zadaniem warszawskiego centrum nauki jest „inspirowanie do obserwacji, doświadczania, zadawania pytań i poszukiwania odpowiedzi”.
Planetarium w Toruniu
Budynek, w którym znajduje się planetarium im. Władysława Dziewulskiego w Toruniu, został wzniesiony w 1860 r. i pierwotnie służył za zbiornik do przechowywania gazu. Miejsce obserwacji nocnego nieba zostało otwarte ponad sto lat później, 17 lutego 1994 r., natomiast pierwszy pokaz astronomiczny odbył się 19 lutego, w 521. rocznicę urodzin Mikołaja Kopernika. Toruńskie planetarium dziś oferuje także wystawy interaktywne w tzw. Geodium i Orbitarium.
Planetarium w Grudziądzu
Planetarium i Obserwatorium Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika w Grudziądzu to obiekty wybudowane w 1972 r. Uzupełnieniem typowego planetarium jest obserwatorium astronomiczne z teleskopem zwierciadlanym. Wokół obrotowej kopuły znajduje się taras obserwacyjny wyposażony w teleskop soczewkowy, który w bezchmurny dzień pozwala na obserwacje aktualnie widocznych ciał niebieskich, a nawet dostrzeżenie plam na Słońcu.
Planetarium w Zielonej Górze
W 2015 r. planetarium w centrum Zielonej Góry zastąpiło istniejące w tym miejscu kino Wenus. To jedno z trzech miejsc tego typu na świecie, w których kąt nachylenia kopuły zmienia się w stosunku do widowni. Lokalny system projekcyjny może też wyświetlać filmy w 3D. Sala przystosowana jest również do prowadzenia konferencji i różnych wydarzeń artystycznych, takich jak wystawy oraz koncerty.
