Czesław Niemen uchodzi za najwybitniejszego z polskich muzyków XX w. Mimo sławy „był osobą bardzo zamkniętą, tajemniczą. Czarował egzotycznym pochodzeniem. Był bardzo powściągliwy w ocenie, choć dość radykalny w poglądach. Jako muzyk nie szedł na kompromisy” – wspominał artystę, który urodził się 16 lutego 1939 r., Jan Kanty Pawluśkiewicz.
Początki wielkiego artysty
Tak naprawdę Czesław Niemen nazywał się Czesław Juliusz Wydrzycki. Na świat przyszedł 16 lutego 1939 r. w miejscowości Stare Wasiliszki, znajdującej się obecnie na Białorusi, ale przed II wojną światową należącej do nieistniejącego już województwa nowogródzkiego, wchodzącego w skład ziem II RP; był więc Kresowiakiem. Tam spędził całe dzieciństwo i wczesną młodość. Przyszły artysta do Polski został przesiedlony dopiero w 1958 r. w wieku 19 lat.
Na wsi, a konkretniej w domu, w którym się urodził, znajduje się obecnie muzeum poświęcone muzykowi. Właściciele informują, że rok do roku odwiedza je nawet kilka tysięcy osób. Na miejscu goście mogą obejrzeć zarówno budynek, jak i pamiątki po artyście i jego rodzinie, która – jak wspominają w rozmowach nieliczni już mieszkańcy – była średniozamożna i szczęśliwa. Antoni, ojciec Czesława, utrzymywał żonę i swoje pociechy dzięki warsztatowi, w którym razem z bratem robił buty i odzienie dla koni. Jednocześnie był złotą rączką i umiał naprawiać muzyczne instrumenty i różnorakie inne przedmioty, w tym rower, zegarek, a nawet maszynę do pisania.
Nadto Antoni, nadzwyczajnie pobożny, grał na organach i śpiewał w kościelnym chórze. To prawdopodobnie dzięki temu poznał swoją żonę, Annę. Miała ona ponoć zachwycającą barwę głosu. Niemen był z nią bardzo związany i mocno ją kochał. Tak samo zresztą jak i ojca, żołnierza Armii Krajowej, który wpoił mu miłość do Polski. W domu artysty, najokazalszym spośród innych we wspomnianych wcześniej Starszych Wieliszkach, pieczołowicie pielęgnowano tradycje patriotyczne. Budynek był przedzielony na pół – w jednej części mieszkał ze swoją małżonką i dziećmi wujek Józef, czyli brat Antoniego, a w drugiej Czesław z rodzicami i siostrą Jadwigą.
Romantyczne życie Niemena
W Marii Klauzunik, koleżance ze szkoły, Czesław Niemen zakochał się, mając 17 lat. Młoda dziewczyna początkowo nie była zainteresowana muzykiem, ale z czasem odwzajemniła jego uczucia. On namalował jej portret i śpiewał dla niej piosenki. Kiedy miał 19 lat, rodzice poinformowali go, iż zamierzają wyjechać do Polski. Wtedy przyszły gwiazdor zrobił jedną z najbardziej szalonych rzeczy w całym życiu. Na kilka godzin przed wyjazdem wyszedł z domu i oświadczył się swojej wybrance. Młodzi szybko zorganizowali ślub i pobrali się dosłownie na chwilę przed wyprowadzką Wydrzyckich.
Młoda kobieta obawiała się jednak, że rozstają się na zawsze. Myliła się – rok później Czesław zorganizował jej przyjazd do Polski. W 1960 r. urodziła im się córka Marysia. Miłość kwitła, mimo że rodzina nie miała prawie żadnych pieniędzy. „Mieszkałam w żeńskim internacie, w którym nie było miejsca dla mężczyzn, a pieniędzy na wynajem nie mieliśmy. Mąż pomieszkiwał w piwnicy Liceum Muzycznego w Gdańsku, następnie w Sopocie. Ja przez niecały rok z Marysią u jego rodziców w Białogardzie. Zaakceptowali mnie, nie miałam tam źle” – wspominała pierwsza żona artysty w rozmowie z magazynem „Na Żywo”.
Finansowe kłopoty sprawiły, że związek nie przetrwał próby czasu, a uczucie między małżonkami obumarło z powodu braku pieniędzy. Zaczynający karierę muzyczną Niemen nie zarabiał dużo. Tak samo jego żona. Formalnie małżeństwem przestali być jednak dopiero w 1971 r. W 1975 r. artysta ponownie się ożenił. Tym razem jego wybranką została Małogrzata Krzewińska, modelka, malarka i niezawodowa aktorka.
Nieco wcześniej związany był również ze słynną włoską piosenkarką Faridą, która po wielu latach wyznała, że polski wokalista był największą miłością jej życia.
,,Kiedy się poznaliśmy, Niemen nie żył zbytnio wiarą. Kiedy jednak zaczęliśmy rozmawiać o życiu, niebie, morzu, słońcu, o cudowności świata, wtedy otworzył się na Boga. Dziękuję Mu, że mogłam spotkać taką miłość. Niemen mówił mi często, że kochał mnie jeszcze, zanim mnie poznał, zawsze… i że będzie mnie kochał także »tam«. Nasze dusze po prostu się rozpoznały, ponieważ jesteśmy identyczni
„Myśląc Norwidem”
Te słowa zawierają wiele prawdy o polskim gwiazdorze, który – podobnie jak Włoszka – miał prawdziwie romantyczne i wrażliwe usposobienie. Muzyk zachwycał się m.in. poezją, szczególnie tą napisaną przez Cypriana Kamila Norwida. Wokalista zachwycił się Norwidem, jak sam wspominał, kiedy po raz pierwszy przeczytał wiersz „Bema pamięci żałobny rapsod”.
Zaśpiewanie tego utworu zasugerował mu Wojciech Młynarski. „«Gdybyś tak skrobnął muzykę do wiersza Norwida Bema pamięci żałobny rapsod, to byłoby dopiero coś». Ziarno Wojtka zakiełkowało w mojej wyobraźni natychmiast” – mówił w jednym z wywiadów piosenkarz. ,,Jest to wielka literatura, w której powiedziane zostało wszystko, co wciąż jest dla nas najistotniejsze. To, co Norwid mówił na każdy temat w XIX wieku, pozostaje aktualne w wieku XXI” – podsumował artysta w 2001 r. w rozmowie z „Rzeczpospolitą”.
Miłości do utworów romantycznego poety piosenkarz pozostał wierny aż do śmierci, a kompozycje legendarnego rockmana mogliśmy usłyszeć podczas koncertu zatytułowanego „Myślenie Norwidem” z 1991 r. Dzieła poety recytował wówczas Jerzy Zelnik.
„W życiu nie można być biernym”
Niemena z Norwidem łączyło jednak znacznie więcej niż tylko kultura i sztuka. Tak jak poeta muzyk dziwił się światu i niejednokrotnie nie rozumiał ludzi. To właśnie dlatego powstała legendarna piosenka „Dziwny jest ten świat”. Marzył również, aby swoimi utworami zmieniać i ulepszać rzeczywistość.
,,W życiu nie można być biernym. We wszystkim co się robi, trzeba walczyć. (...) Moja walka polega na tym, że łączę muzykę z tekstem poetyckim, z tekstem w dodatku filozoficznym. Tu chodzi oczywiście o Norwida, którego słowa są wielkim apelem do nas – żyjących współcześnie. Norwid jest dla mnie synonimem walki z głupotą ludzką i dlatego musimy się z nim solidaryzować
– wyjaśniał.
Podobnie jak jego życiowy przewodnik, on także miał introwertyczny charakter. „Niemen to muzyczny czarodziej. Był osobą bardzo zamkniętą, tajemniczą. Czarował egzotycznym pochodzeniem. Był bardzo powściągliwy w ocenie, choć dość radykalny w poglądach. Jako muzyk nie szedł na kompromisy” – wspominał przyjaciela Jan Kanty Pawluśkiewicz.
Ta zagadkowość i jednocześnie wybitne umiejętności sprawiły, że dla wielu sam stał się inspiracją. „Czesław był dla mnie wzorem, gdyby nie on, nie zdecydowałbym się nigdy na granie muzyki rozrywkowej. Jego odejście jest dla mnie jak śmierć Agnieszki Osieckiej. Czuję się tak, jakby mi ktoś coś zabrał cennego. Był częścią mojego życia, choć nie byliśmy bliskimi przyjaciółmi” – mówił Seweryn Krajewski w dzień po śmierci artysty, który zmarł 17 stycznia 2004 r.
Filmy o Czesławie Niemenie w TVP VOD
Temat twórczości i życia Niemena jest na tyle rozległy, iż powstały o nim filmy biograficzne. W 2007 r. dokument o artyście nakręcił Eugeniusz Szpakowski.
Następnie na duży ekran opowieść o Niemenie przeniósł Krzysztof Magowski. „W filmie wykorzystano wiele nieznanych dotąd materiałów archiwalnych. Rzucają one nowe światło na życie artysty, ponieważ Niemen był uwielbiany przez swoją publiczność i raczej nielubiany przez ówczesne komunistyczne władze kulturalne. Postać Niemena przybliżają przyjaciele, członkowie rodziny, krytycy, dziennikarze muzyczni, autorzy biografii” – możemy przeczytać w informacji o dostępnym w TVP VOD dokumencie „Sen o Warszawie”.
Bibliografia:
Rajchel, Ewelina. Farida: Serce i spontaniczność, Kulturaonline.com, 16 stycznia 2012 r.
Chlebowski, Piotr. Bema pamięci żałobny-rapsod. Rockowa suita Niemena do wierszy Norwida, 2009
Czesław Niemen: zwątpienia i wiara, notował W. Krolikowski, Jazz. Rytm i Piosenka 1976, nr 12
