Wiadomość została wysłana.
Zaproszenie do zabrania głosu podczas konferencji przyjęli najwybitniejsi prawnicy i historycy m.in: prof. Yoram Dinstein, dr Patrycja Grzebyk, prof. Kevin Jon Heller, prof. Hanna Kuczyńska, prof. Piotr Madajczyk, dr Philipp Marti, dr Elżbieta Mikos-Skuza i prof. William A. Schabas. Światowej klasy eksperci, współpracujący na co dzień m. in. z ONZ i trybunałami międzynarodowymi, przyjrzą się po raz pierwszy polskiemu doświadczeniu II Wojny Światowej, konfrontując je z najtragiczniejszymi przykładami ludobójstwa i zbrodni wojennych w XX wieku.
Jak to się stało, że po wojnie Gruppenführer SS Heinz Reinefarth – jeden z katów Woli – nie tylko uniknął w Niemczech kary, lecz pełnił także funkcje publiczne – był burmistrzem miasta Westerland na wyspie Sylt i deputowanym do parlamentu krajowego landu Szlezwik-Holsztyn? Dlaczego dopiero w ostatnich latach o zbrodniach na Woli mówi się więcej w samej Polsce? Jakie znaczenie ma dziś pamięć o tych wydarzeniach - dla polskiej i niemieckiej tożsamości oraz dla wzajemnych relacji? Jaki jest wkład badań nad zbrodnią na Woli do międzynarodowej dyskusji historycznej i prawnej o dwudziestowiecznych totalitaryzmach?
Polskie doświadczenie konfrontacji z dwoma totalitaryzmami ma szczególne znaczenie dla refleksji nad pojęciami ludobójstwa, zbrodni przeciwko ludzkości czy zbrodni wojennej. W wyniku agresji Niemiec i Związku Sowieckiego II Rzeczpospolita została w 1939 roku zniszczona, a okupowane ziemie polskie stały się areną masowych zbrodni na niespotykaną dotąd skalę. Jedną z nich była seria systematycznych egzekucji ludności cywilnej, przeprowadzonych przez Niemców na warszawskiej Woli na początku sierpnia 1944 roku, w których w ciągu kilku dni zginęło ok. 50 tys. osób – mężczyzn, kobiet i dzieci.” - tłumaczy ideę konferencji p.o. Dyrektora Ośrodka Badań nad Totalitaryzmami Anna Gutkowska.
Podczas konferencji nie zabraknie refleksji nad pamięcią społeczną i kulturą pamięci w Polsce i w Niemczech. Nie sposób bowiem uniknąć pytań o przyczyny trwającego przez dekady milczenia o tak potwornej, skoordynowanej zbrodni będącej zaplanowaną operacją wojskową wymierzoną w ludność cywilną. - mówi Wojciech Kozłowski, dyrektor programowy Ośrodka Badań nad Totalitaryzmami. Nierozliczona zbrodnia na Woli w dniach 5-7 sierpnia 1944 jako główny temat konferencji to możliwość przedyskutowania i przepracowania przez najwybitniejszych ekspertów z całego świata uniwersalnych problemów doświadczenia polskiej historii, a zarazem poszerzenia europejskiej i światowej refleksji na temat XX-wiecznych totalitaryzmów, przy użyciu narzędzi prawnych, antropologicznych, historycznych i psychologicznych.
KONTEKST HISTORYCZNY:
Wyższy Dowódca SS i Policji Kraju Warty, Gruppenführer SS Heinz Reinefarth po południu 3 sierpnia 1944 roku otrzymał bezpośredni rozkaz drugiej osoby w hierarchii III Rzeszy - Heinricha Himmlera. Miał sformować ze znajdujących się w dyspozycji sił Wehrmachtu, Policji oraz SS, grupę bojową i przeprowadzić operację bezwzględnego tłumienia Powstania Warszawskiego. W dniu 4 sierpnia 1944 roku oddziały te, w sile około 1000 ludzi, dotarły na zachodnie rubieże Warszawy. Już następnego dnia ich liczebność wzrosła do niemal 3 tys. ludzi. 5 sierpnia 1944 roku o godzinie 5 rano odbyła się narada prowadzona przez Reinefartha we Włochach, w wyniku której rozpoczęto szturm ulicami Wolską i Górczewską. Tego dnia rozpoczęła się Rzeź Woli.
Liczba pomordowanych waha się według różnych szacunków między 25 tys. a 60 tys. osób. Kobiety, dzieci, osoby starsze oraz mężczyzn rozstrzeliwano i palono żywcem, odbywały się rabunki i brutalne gwałty. Skala i okrucieństwo były tak wstrząsające, że sprawcy w celu zatarcia zbrodni utworzyli specjalne Verbrennungskommando. W jego skład weszli siłą wcieleni polscy mężczyźni, którzy musieli palić tysiące zwłok pomordowanych. Po wykonaniu zadania wszyscy, poza kilkoma uciekinierami, zostali rozstrzelani.
Rzeź Woli to jedna z największych zbrodni na polskiej ludności podczas II Wojny Światowej, znamienny przykład skutków rozkazu Hitlera, który zakładał wymordowanie wszystkich mieszkańców Warszawy i zrównanie miasta z ziemią – co miało stać się „przykładem dla Europy".
Ludobójstwo (ang. genocide) to „ohydna klęska” ludzkości – preambuła Konwencji ONZ w sprawie Zapobiegania i Karania Zbrodni Ludobójstwa z 1948 roku nie pozostawia tu wątpliwości. Autorem projektu tego jednego z najważniejszych aktów prawa międzynarodowego był polski prawnik żydowskiego pochodzenia – Rafał Lemkin, wielokrotnie nominowany do Pokojowej Nagrody Nobla.
W obliczu tragicznych doświadczeń XX wieku – „stulecia totalitaryzmów” – konieczna stała się refleksja teoretyczna nad zjawiskiem masowych zbrodni, których ofiarami padały całe narody i grupy etniczne. Nowe pojęcia, określające najcięższe przestępstwa wymierzone w życie ludzkie, pomagały zrozumieć historię, a zarazem służyły osądzeniu sprawców i kształtowały międzynarodowy porządek prawny na przyszłość.
O ORGANIZATORZE:
Ośrodek Badań nad Totalitaryzmami im. Witolda Pileckiego służy interdyscyplinarnej refleksji nad polskim doświadczeniem konfrontacji z dwoma totalitaryzmami w XX wieku. Został powołany do życia wiosną 2016 roku. Naszym zdaniem jest włączać polskie doświadczenie historyczne w pamięć świata i budować pomost między nauką a kulturą. W ramach projektu „Zapisy Terroru” udostępniamy w Internecie (zapisyterroru.pl) relacje obywateli polskich – ofiar i świadków zbrodni totalitarnych, ich rodzin i bliskich.
Pierwsze pomysły na konferencję pojawiły się jeszcze podczas prac nad wystawą „Reinefarth w Warszawie. Dowody zbrodni”, zrealizowanej przez Muzeum Woli – oddział Muzeum Warszawy, we współpracy z Wolskim Centrum Kultury.
WYDARZENIA TOWARZYSZĄCE KONFERENCJI:
PANEL DYSKUSYJNY: WOLA 1944: HISTORIA NIEPRZEDSTAWIONA
Piotr Gursztyn, Jarosław Kuisz, Joanna Lubecka, Paweł Ukielski, Klaus Ziemer Moderator: Tomasz Stefanek
9 listopada 2016, godz. 13:30-15:30
Miejsce: Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie
PRZEGLĄD FILMÓW Z ARCHIWUM TELEWIZJI POLSKIEJ
Kuratorka: Hanna Radziejowska
8 i 9 listopada, przez cały czas trwania konferencji
Miejsce: Foyer III piętra Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego Punkt Informacyjny OBNT
Przegląd niezwykłych, nieemitowanych materiałów telewizyjnych – dokumentów i reportaży, które powstawały od lat 60-tych – podejmujących na różny sposób temat ludobójstwa na Woli. Archiwalne programy telewizyjne pozwalają zobaczyć i posłuchać świadków zbrodni, ocalałych z masakry na Woli – tych nielicznych, którzy po wojnie zostali nagrani przez filmowców. Zapisy telewizyjne pokazują świadków znanych z pisemnych relacji, czasem w sile wieku. Nawet krótkie wypowiedzi mają ogromną wartość dokumentalną. Niektóre reportaże podejmują trudne tematy prawne – na przykład kwestie zakończenia śledztwa w sprawie Reinefartha przez prokuraturę w RFN i faktyczną bezkarność dowódców oddziałów dokonujących masowych mordów na terenie Woli.
