Czy współczesne technologie mają swoje korzenie w zamierzchłej przeszłości? Czy stworzona przez człowieka kultura i jej wytwory takie jak broń zdecydowały o tak ogromnej przewadze nad innymi gatunkami żyjącymi na Ziemi? Badacze z Uniwersytetu Nagoya w Japonii twierdzą, że to możliwe. Dowodem na ten tok rozumowania mają być narzędzia paleolityczne formowane przez naszych przodków. Okazuje się, że materiał do ich powstania był przez pierwszych ludzi współczesnych wybierany świadomie tak, aby sprawdzał się jak najlepiej w swoim przeznaczeniu.
Broń warunkiem przetrwania?
Człowiek współczesny miał opuścić Afrykę między 70 a 100 tysięcy lat temu. Epoka kamienia zaczęła się około 3 miliony lat temu i trwała aż do czasu zakończenia epoki lodowcowej około 11 tysięcy lat temu. Według niektórych badaczy już Homo erectus – człowiek wyprostowany mógł opuścić Afrykę i zasiedlać obecne regiony Azji i Europy. Są też dowody, że wytwarzał narzędzia. Ale ten gatunek nie przetrwał choć żył dłużej niż wcześniejszy Homo habilis – człowiek zręczny, z którym przez jakiś czas współegzystował podobnie jak późniejszy Homo sapiens z neandertalczykami w Europie i Azji. Co ciekawe, mieszkańcy Afryki nie mają w swoich genomach śladów krzyżówki z neandertalczykami. Możliwe, że jest tak dlatego, że dotychczas nie stwierdzono śladów obecności neandertalczyków w Afryce. Gatunek ten zamieszkiwał część Azji i Europę. Również nie przetrwał.
Człowiek współczesny pojawił się na Ziemi około 200 tysięcy lat temu w Afryce. Podobnie jak Homo erectus część jego przedstawicieli opuściło ten kontynent. Najstarsze ślady obecności Homo sapiens poza Afryką odnajdowane są na współczesnym Bliskim Wschodzie. Po migracji z Afryki ówcześni ludzie wytwarzali narzędzia służące jako broń z takich kamieni jak obsydian i krzemień. Ta broń odgrywała wielką rolę w tworzonej kulturze. Nasi przodkowie nie korzystali bowiem z pierwszych dostępnych skał, ale starannie wybierali materiał, który po obróbce stanie się bronią. Oznacza to, że pradawni ludzie doskonale rozumieli, które kamienie najlepiej nadają się do wytworzenia narzędzi i świadomie ich poszukiwali.
Dopasowanie technologii do materiału
Potwierdza to analiza znaleziska na stanowiskach w regionie Jebel Qalkha na terenie dzisiejszej Jordanii. Naukowcy z Japonii przebadali wytwory z krzemienia, który to znajdował się na powierzchni obszaru analizowanego stanowiska. Wychodnie były eksploatowane między 70 a 30 tysięcy lat temu. Badacze wierzą, że ówcześni ludzie rozumieli, jakie skały nadawały się do wytworzenia określonych narzędzi i dlatego celowo je poszukiwali. Co więcej, skały musiały posiadać określone właściwości. Nasi przodkowie poszukiwali krzemienia, który był przezroczysty, gładki i dawał się łatwo oderwać od ściany skalnej, co ułatwiało wytworzenie narzędzia o ostrych krawędziach. Badanie mechanicznych właściwości skał (twardości i wytrzymałości) sugeruje zaś, że ludzie z epoki kamienia potrafili zmienić swoją preferencję wyboru materiału tak, aby pasował on do budowy późniejszego narzędzia oraz technologii jego wytworzenia.
Co ciekawe, zgodnie z oczekiwaniami archeologów - Eiki Sugy i Seiji Kadowaki, drobnoziarnisty krzemień okazał się mniej wymagający pod względem użycia siły koniecznej do wykonania narzędzia niż krzemień średnioziarnisty. To zaś mogło przesądzać o atrakcyjności tego materiału do wytwarzania małych narzędzi kamiennych. I rzeczywiście, wiele odnalezionych wytworów z wczesnego górnego paleolitu, czyli sprzed około 40-30 tysięcy lat temu jest wykonana z krzemienia drobnoziarnistego. Wcześniejsze badania tych samych naukowców wykazały jednak, że narzędzia pochodzące sprzed 70-40 tysięcy lat , czyli starsze, wykonywano z krzemienia średnioziarnistego. Dlaczego więc nasi przodkowie nie wytwarzali wszystkich narzędzi z tego materiału?
Dlaczego przetrwał człowiek współczesny?
Kolejne badania wykazały, że większość krzemienia drobnoziarnistego występująca na badanym obszarze uległa, poprzez aktywność geologiczną obszaru, licznym pęknięciom. To spowodowało, że materiał już nie nadawał się do formowania dużych narzędzi takich jak te wytwarzane techniką Levallois o nieregularnych kształtach i ostrym zakończeniu oraz solidnych ostrzach. Narzędzia wytwarzane techniką Levallois odnajdowane są w Europie (Francja), na Bliskim Wschodzie oraz Afryce. Co ciekawe, wytwarzali je również neandertalczycy. Jednak dlaczego pierwsi ludzie współcześni wybierali do wytworzenia większych narzędzi krzemień, który był trudniejszy w obróbce? Możliwe, że dlatego, że był bardziej wytrzymały. To zaś oznacza wgląd w zachowanie naszych przodków. Przy wyborze materiału do wytworzenia narzędzi kierowali się oni analizą wielu czynników, a nie jedynie tym, jak łatwo było odłupać kamień. Mogli więc rozpoznawać najbardziej przydatną skałę do wytworzenia kamiennych narzędzi. A to z kolei oznacza elastyczne podejście do stosowanych technologii. Wybierano te, które najlepiej pasują do rzeczywistej sytuacji.
Praca została opublikowana w ,,Journal of Paleolithic Archaeology”. Naukowcy wskazują, że aby poznać przyczyny tak wielkiej ekspansji człowieka należy analizować pozostałości kultury, którą tworzył. Kultura to inaczej wszystkie wytwory człowieka zarówno te materialne jak narzędzia, jak i symboliczne, jak sztuka. Analiza narzędzi z zamierzchłej przeszłości to klucz do zrozumienia ewolucji ludzkich zachowań dotyczących stosowanych technologii, przystosowania do środowiska oraz wzrostu liczebności populacji w tamtym czasie.
